Rodeiro ten que ver: Ruta dos muíños e da historia.

O outono sempre é unha época perfecta para saír a camiñar e facer rutas de sendeirismo que nos leven a coñecer máis a fondo o noso e outros entornos. Xa quedan poucos días para rematar o outono do 2.021, estamos nos dias máis pequenos do ano e o tempo tampouco acompaña, pero aínda así quero compartir con vos un novo post no que fago un breve percorrido por unhas das rutas de sendeirismo locais. Eu fíxena fai pouco mais de un mes, unha luminosa e agradable maña de sábado, e aquí queda como proposta para a próxima primavera ou o vindeiro outono.

A Ruta dos Muíños e da Historia ten un percorrido circular que comeza e remata no casco urbano de Rodeiro. Son aproximadamente 17 km. que atravesan o noso fermoso Val de Camba, de dificultade moderada, en gran parte o terreo é chan pero hai algún punto de moita pendente. A ruta ao completo está sinalizada in situ e, ademá
is, pódese seguir a través da aplicación Wikiloc, polo que non ten perda e permite complétala doadamente nuhas 3 horas mais ou menos.

A o longo destes pouco máis de 17 km., podemos gozar dunha boa variedade de elementos patrimoniais locais de diferente tipoloxía: arqueolóxicos, etnográficos, arquitectónicos,...entre estes bens están algúns dos mais senlleiros do noso concello e sobre os que xa comentei nalgúns post anteriores, como son a Tulla de Outeiro, a Vilae Romana de Porta de Arcos, ou a Casa-Fortaleza de Camba, pero tamén muíños, camiños e corredoiras, rios e regatos, árbores centenarias, leiras e prados, que dan forma unha fermosa paisaxe salpicado de aldeas nas que a vida dos seus veciños transcorre día a día atarefados nas súas labores centradas no traballo da terra e no coidado dos seus animais.

Nas nosas aldeas, a tradición convive coa modernidade, e atopamos exemplos de grandes casas antigas de grosos muros de pedra acondicionadas coas comodidades modernas que nos fan a vida mais agradable. A maioría das familias desta terra seguen a sobrevivir grazas á gandeiria e a agricultura, por iso nos cruzamos con modernas explotacións gandeiras que melloran as condicións de traballo e aumentan a produtividade da terra e do gando.

Pero comecemos a facer a ruta así de maneira virtual!!. O punto de partida sería no casco urbano de Rodeiro, dende alí diriximos os noso pasos pola estrada ata o desvío sinalado ao pé do Castro de Vence. Este Castro é o primeiro dos bens de interese patrimonial que nos atopamos, e que seria moi interesante poñer en valor. Ó igual que outros castros locais, este tampouco escapou dos destrozos causados polos buscadores de tesouros furtivos que danaron as estruturas en diversos puntos. Aínda así estou ben segura que unha escavación arqueolóxica pode sacar de novo á luz do día as estrutura das vivendas e os muros defensivos, ademais de pezas e outros restos arqueolóxicos que aportarían datos sobre a vida nestas aldeas da Idade de Ferro.

Fai apenas unha semana souben, a través das RRSS da existencia dunha" Ara" ou "Estela Funeraria" de época romana que foi achada no entorno deste castro fai mais de 50 anos, e que supostamente se atopa baixo a custodia dos descendentes da persoa que a descubriu traballando a terra no entorno do castro. Esta sería unha peza arqueolóxica de gran valor que aportaría certa información sobre a época na que foi elaborada, permitíndonos coñecer un pouco aos nosos veciños da Idade de Ferro.

A ruta discorre por este tramo rodeando o recinto do vello castro e lévamos a un lugar á beira do río no que abondan os muíños. Neste punto do rio, un dos afluente do Arnego, a auga é abundante e corre con forza, por iso non é estrano que algúns elixiran este recóndito lugar para levantar un muíño. Hai varios, actualmente non están en funcionamento, pero si que se conservan en bastante bo estado e manteñen a súa imaxe e o porte doutros tempos. O lugar merece moito a pena de visitar, un recuncho abrigado e agochado en plena natureza, amenizado polo son da auga creando un ambiente máxico.

A ruta está deseñada de modo que a maior parte do percorrido nos leva por vellos camiños e sendeiros, e algunha corredoira, nos que aínda se poden sentir as pegadas do pasado, a dos nosos antergos que os usaban como vías de comunicación entre aldeas e polos  que circulaban os vellos carros co seu chirriar tan característico. Noutros puntos o camiño faise polas modernas pistas de asfalto ou as máis recentes pistas da parcelaria que se atopa en execución dende fai anos e que está modificando a nosa paisaxe tradicional para sempre.

Á beira destes camiño ímonos atopando cos diferentes bens xa mencionados en parágrafos anteriores: a Tulla de Outeiro, moi preto do lugar onde o terreo protexe a Vilae Romana xoia arquitéctónica local, e máis adiante o conxunto arquitectónico formado pola Casa-Fortaleza de Camba con elementos estruturais de diferentes épocas. O conxunto de Camba complétase coa Igrexa Parroquial de San Xoán , outra das nosas pequenas igrexas rurais de orixe románica que ten varios elementos interesantes pero que comentarei nalgún artigo máis adiante.

A Casa de Camba é o corazón do Val de Camba e é, tamén, o punto no que estaría completada a metade do camiño desta ruta. A partir de aquí seguimos descubrindo camiños e corredoiras, aldeas, casas antigas construídas de pedra e historia, árbores centenarias que dan abrigo e sombra, pombais, hórreos e xentes.

A ruta é moi recomendable, pero, sobre todo é moi recomendable facela con calma e sen presa, permitíndonos gozar por completo das vistas que nos brindan os puntos máis altos, das paisaxes e da natureza, da tradición e da historia desta fermosa terra.

 

 

Unha pequena igrexa rural con moito que contar.

A pequena igrexa de San Martiño de Asperelo, no concello de Rodeiro, é unha das moitas, quizais centos, de igrexas parroquiais que salpican todo o rural galego. Pero cinguíndonos ó ámbito local, Rodeiro, e as nosas igrexas poida que esta sexa un pouco mais especial que as demais, porque senos fixamos detidamente  nesta pequena arquitectura relixiosa veremos algúns motivos arquitectónicos e decorativos ben fermosos e que definen un estilo: o románico.

O románico é un estilo moi particular e especial, que estivo de moda na Idade Media, unha moda que naceu en Europa e que, pasiño a pasiño, foi chegando a cada recuncho do continente, e así, tamén ó noso anaquiño de Galicia, Rodeiro. Dentro deste estilo temos que entender os edificios relixiosos como un libro de arquitectura, cada elemento ten un motivo e un significado, e así é tamén cos elementos decorativos. Os animaliños representados na pedra, e outros motivos, teñen sempre un significado relacionado coa liturxia e os rituais cristians.

San Martiño, como xa digo anteriormente, e unha igrexa pequena e humilde, como a terra na que vive e os veciños que habitan a parroquia. Ela leva xa varios centos de anos convivindo e compartindo tempo e espazo cos seus veciños, xuntos celebraron festas e enterros durante xeracións, e xuntos seguen para a toda a eternidade, pois despois da morte os veciños descansan no escaso cemiterio que a rodea. 

A pesares desa humildade e simplicidade que exhibe visualmente, non podemos pasar por alto que conta con algúns elementos, tanto arquitectónicos como decorativos que elevan o seu valor astístico e a dotan dunha personalidade que a diferencia das demais.

Fixémonos primeiro nalgúns aspectos do exterior. Estructuralmente, o edificio presenta deferentes alturas, ten unha soa nave á que se accede tanto pola portada sur, decorada con arquivoltas e columnillas, como pola entrada lateral que recibe as visitas alegrándolles a vista cunha fermosa decoración, animais e unha ave que teñen relación coa eucaristia. Outro elemento exterior interesante é a cuberta
lateral que da acubillo aos fieis á entrada lateral da igrexa, un elemento que podía ser típico do románico rural, pero que se perdeu en moitas da igrexas a causa das reformas posteriores. E remata cunha fermosa ábsida cadrada que acolle no interior a zona do presbiterio e o altar, e que conserva unha incripción que nos aporta información moi interesante como a data de fundación da igrexa

Pasemos agora ó interior. O primeiro é fixarnos na arquitectura, a nave sepárase do altar polo  arco triunfal e un segundo arco xa no presbiterio, de ambos arcos temos que admirar os capiteis das catro columnas, cunha fina decoración de motivos vexetais e animais. Realmente chaman a atención  pola súa calidade.

Outro elemento interesante no que pararse serían as cruces talladas nos muros interiores deste pequeno templo. Non sei cal é o número exacto de cruces que se dispoñen a ambos lados da nave, pois de iso depende a identificación do motivo da súa presenza. Por un lado poden ser as cruces de consagración do edificio como templo relixioso, están son sinais que forman parte do ritual de consagración que realizaría o bispo unxindo cada unha delas con óleos sagrados. Pero tamén poden ser as cruces que sinalan cada unha das paradas dun Vía Crucis, outro ritual relixioso que se celebra en Semana Santa, o sacerdote acompañado dos fieis realiza unha oración en cada unha das paradas que representan diferentes momentos da Pasión de Xesús,  o seu camiño cargando a cruz ata o lugar da crucifixión.

Ata aquí un breve percorrido por este pequeno pero singular edificio relixioso cheo de detalles con significado. Nestas liñas eu so fago parada nuns cantos desos pequenos detalles que a encadran dentro do románico e que a fan especial, pero hai outros que podes coñecer e identifcar persoalmente si te animas a visitar este igrexa que ademais estará encantada e agradecida de que así o fagas, pois sabe que ten moito que amosar e ensinar!.

De feito, recentemente sinaláronse na parroquia de Asperelo os bens patrimoniais, algún deles son dos máis singulares do concello,  entre os que se atopa esta igrexa, e a os que nos podemos achegar seguindo unha ruta de sendeirismo ben definida e sinalada. Ó longo do percorrido atopámonos con bens arqueolóxicos como o mural prehistórico de Coto das Laxas ou o Castro de Baroncelle, tamén bens relixiosos ou etnográficos tales como cruceiros, fontes, lavadoiros,... ademais de poder gozar dunha fermosa paisaxe rural tradicional do interior galego salpicada de pequenas aldeas.

Non a perdas, eu fíxena fai moi pouco e recomendoa, ademais o outono é unha época perfecta para facer este tipo de rutas.

Transmisoras de Patrimonio.

O calendario está cheo de “días de…”, xornadas mais ou menos reivindicativas nas que as xentes saen as rúas para reclamar dereitos e atencións que creen necesarios. Como non podía ser doutra maneira as mulleres tamén temos o noso día sinalado no calendario: o 8 de marzo é o Día Internacional da Muller e o 15 de outubro como o Día Internacional da Muller Rural, dúas xornadas nas que as RRSS, os edificios públicos e as rúas se tinguen de violeta e se cobren de pancartas e lemas en defensa da liberdade e dos dereitos das mulleres. Pero… ¿qué pasa o resto do ano?.

O traballo pola igualdade e a visibilización do papel da muller en todos os ámbitos da nosa sociedade, na historia, ten que ser continuo e diario, os 365 días do ano, polo que non chega con ler manifestos un día o ano. Á igualdade real chegarase a través da educación, porque esa é a arma mais poderosa que temos para conseguir que as cousas muden a mellor.

Pero vou deixar o discurso e ir á cuestión!!!, porque como ben sabes, se me segues nas miñas publicacións, este é un blog sobre Patrimonio e nesta ocasión quero facer unha reflexión sobre o papel da muller na conservación e transmisión do patrimonio cultural, pero mirando ao medio rural e ás súas mulleres, unhas mulleres sen titulacións académicas pero cun profundo sentimento de respeto polas tradicións que lles foron transmitidas polas súas antergas.

San Pedro de Vilanova (Dozón).

Se miramos ao noso redor, podemos ver que temos moi preto de nos mulleres que teñen moito que contar, vidas cheas de historias que moitas veces están ligadas á historia do noso patrimonio material e inmaterial. Elas son coidadoras e transmisoras de coñecementos, unha labor que levan a cabo de maneira natural e silenciosa, sen esperar ningún recoñecemento, sen decatarse que están contribuíndo á conservación das nosas tradicións, dos nosos bens patrimoniais,… en definitiva da nosa historia e cultura.

Fai apenas dous meses vin na prensa unha reportaxe sobre a muller que coida e atende ás visitas na Igrexa de Santa Comba de Bande, un tesouro arquitectónico do noso rural datado no século VII de estilo visigótico, ou o que é o mesmo, prerrománico.  Marisel, de maneira desinteresada e voluntaria, leva 20 anos custodiando as chaves da igrexa despois de pasar polas mans doutros veciños xeración tras xeración.  Pero ademais, durante todos estes anos, preocupouse por coñecer a historia e as características arquitectónicas e artísticas do edificio, uns coñecementos que adquiriu escoitando e falando cos historiadores e doutores que pasaron por alí, e que ela transmite aos turistas e visitantes.[https://www.farodevigo.es/ourense/2020/12/19/vecina-cuida-iglesia-antigua-galicia-26507597.html]

Moito mais próxima a min, a miña avoa materna, fai esa mesma labor no seu “Convento”, que non é outro que a fermosa Igrexa de San Pedro de Vilanova no Concello de Dozón, do século XII, outra das xoia do románico rural tan presente por toda Galicia. A vida e a historia da miña avoa está ligada a este edificio, custodia das chaves da igrexa, ela é a encargada de coidar dela e abrir as súas portas as visitas, que non son poucas xa que está preto da Vía da Prata e, polas súas características arquitectónicas, aparece en moitas guías do románico galego, o que fai que nalgunhas épocas do ano as visitas son case diarias. A miña avoa recolleu este legado da súa tía Mercedes, unha sucesión natural, do mesmo modo que un herda unha finca ou unha casa, a miña avoa herdou a responsabilidade de coidar unha igrexa, un ben do noso patrimonio, dunha maneira totalmente desinteresada e con todo o respeto. Para nos o “Convento”, como se lle chama de forma familiar a esta igrexa na aldea, é case un membro mais da familia, porque así nolo fixeron sentir, primeiro a tía Mercedes  e despois a avoa Fidelina. Miña avoa recibe ás visitas sempre cun soriso e mantendo con eles conversas nas que aprende e ensina sobre os secretos do “Convento” e os seus antigos muros de pedra.

Estas dúas igrexas e as súas coidadoras son dous dos moitos exemplos que podemos atopar por toda a nosa xeografía. Son moitas as parroquias galegas nas que as encargadas de velar polo benestar das igrexas e capelas rurais son as mulleres. Elas limpan, barren e poñen flores frescas, nas igrexas e nos cemiterios onde descansan os seus. Fan unha gran labor de conservación e transmisión, sen reparar na importancia do seu traballo.

Ahí están sempre elas, as mulleres do rural, dispostas e traballadoras, facendo multitude de tarefas cada día, cheas de coñecementos e historias que contar, coidadoras e transmisoras…

Por que… qué sería do rural e das súas tradicións e bens patrimoniais sen elas?.

 

Un par de zocos.

"Un par de Bota", Van Gogh.

En 1.886 Vincent Van Gogh  pintaba unha serie de cadros no que o tema eran botas ou zapatos usados. Naqueles anos Vincent vivía nunha zona mineira e labrega á que foi destinado como Pastor e onde comezou a súa carreira artística. El proviña dunha familia acomodada na que non lle faltaba de nada, e alí naquela aldea coñeceu a miseria e a pobreza na que vivían aquelas xentes que o deixouno profundamente marcado. Adoptouse á súa nova situación, tentou axudar en todo os seus fregueses  vivindo como eles o facían e rexeitando as comodidades propias do seu estatus.

Consérvanse deses anos da súa vida unha chea de debuxos e algúns cadros; detalles de rostros, mans, os brazos dos labregos cos que comparte días e traballo, ou obxectos de uso cotiá. Así é como depura a súa técnica como debuxante e capta a vida que o rodea. El atreveuse a mirar á vida de verdade, elevando aquelo que o rodeaba a algo digno de ser captado nun cadro, converténdoo en Arte.

Entre eles está este cadro : “Un par de botas”.  A imaxe é sinxela pero moi simbólica. Un par de vellas botas negras usadas, moi usadas, totalmente desgastadas. O cadro levantou un profundo debate entre os críticos, nunha época na que non era o “normal” pintar un obxecto persoal e menos un obxecto vello, feo, aparentemente sen valor.  Pero estas botas son moito mais, son a representación da realidade que Vincent tiña diante del, e da vida da persoa que as levou nos seus pes ata acabalas, representan o cotiá, os sufrimentos e as alegrías de quen as calzou.

Pois ben, se Van Gogh fose galego ou pasase aquela primeira época como artista en Galicia, no noso rural e rodeado de labregos, ese par de botas serian “Un par de zocos”, o calzado que se empregou durante décadas.

Hoxe en día son moi poucas as persoas que seguen empregando os zocos a diario como antigamente. Os zocos eran o calzado máis adecuado para camiñar pola terra, polos camiños e carreiros, para traballar no monte e nas leiras. Feitos de madeira e coiro, eran resistentes e protexían os pes da auga e o frío.

En moitas casas do rural seguro que se remexemos un pouco podemos atopar por algún recanto un par de zocos vellos e desgastados, como as botas que Van Gogh pintou. Un par de zocos que quedaron esquecidos nun recanto descansando das longas xornadas de traballo do pasado, e que gardan na memoria o trazado dos camiños andados, da terra pola que pisaron e da vida da persoa que os usou ata desgastalos.

Os zocos, non solo son un tipo de calzado, son un dos nosos símbolos. Representan o rural e ás labregas e labregos que xeración tras xeración se esforzaron e traballaron duro día a día para sacar as súas familias adiante e ter unha vida mellor. Pero tamén representan un oficio, o do zoqueiro, que os fabricaba por encarga de maneira totalmente manual.

O de zoqueiro foi un daqueles oficios tradicionais xa perdidos habituais, en moitas aldeas había algúns veciños que os exercían polo que era común que houbese carpinteiro, un ferreiro, un zoqueiro ou un xastre que elaboraban prendas, ferramentas ou os apeiros necesarios para o día a día dos veciños.  

Finalmente, os zocos son tradición, cultura e patrimonio.

Zoqueiro na feira de Lalin. Ruth Matilda Anderson

Actualmente séguense facendo zocos, seguindo mais ou menos as técnicas tradicionais, pero dándolles unha imaxe mais actual o incorporar novos materiais e cores. Aínda que hoxe non son o calzado para o traballo na aldea, son unha prenda de moda. Os zocos xa non deixan as súas pegadas nos vellos camiños, senón que dan paseos polas nosas vilas e mesmo pisan firmes e seguros por algunha pasarela de moda.

 

Buscando pegadas do pasado

Nas ocasións en que temos reunión familiar na casa, escoito os meus maiores falar de tempos pasados, da vida na aldea cando eran mozas e mozos. Gústalles lembrarse daqueles anos e contar divertidas anécdotas de cando ían polos antigos carreiros e camiños que os levaban a outras aldeas, á escola, ó zapateiro,… ou mesmo para ir ás romarías. Ese carreiros dos que falan, daquela cheos de vida polo diario ir e vir de xentes, hoxe xa non se poden seguir, desapareceron confundíndose co entorno, outros camiños aínda se conservan definidos e ben trazados pero sen vida.

Ás veces gústame saír a camiñar e perderme por eses vellos camiños que rodean a aldea onde vivo e sobre os que teño escoitado contos e historias. Algúns deles están abandonados e discorren a carón de terreos, chousas e lugares tamén abandonadas, sen uso nin aproveitamento.

Todos sabemos que o rural esmorece dende hai décadas. A vida nel nunca foi doada, moitos dos seus fillos fuxiron buscando un porvir mellor, para os que quedaron as cousas seguen sen ser doadas. Unha das consecuencias máis recoñecibles do despoboamento e o evidente abandono das terras, que permanecen no seu lugar  pero sen donos que as coiden e as fagan producir, tamén abandonados os camiños que indicaban as xentes como chegar ata as súas terras.

A falta de tránsito fixo que a maleza fose ganando terreo e fainos intransitables nalgúns tramos, aínda que nos terreos onde medraron fortes carballos e castiñeiros, xa centenarios, os camiños están abertos e pódese camiñar por eles, eses grandes árbores non deixan que baixo a súa sombra medren as silvas. Alí os vellos camiños, cos seus inseparables valados dirixindo o seu trazado, consérvanse como detidos no tempo.

Outra razón pola que os antigos camiños perderon o uso foi porque se trazaron outros novos, mais anchos e mellores, pistas de terra ou de asfalto, necesarias para cubrir as necesidades do uso de novas máquinas coas que se traballa a terra. Os novos medios de explotación intensiva da terra precisan novas vías e infraestruturas.

O conto é que nos arredores das nosas aldeas atopamos terreos e camiños abandonados que dan forma á paisaxe tradicional do rural. Terreos e camiños trazados e limitados por valados de pedra levantados polas mans dos nosos antergos, pedra a pedra. Os valados a xunta seca están inscritos pola UNESCO na Lista Representativa do Patrimonio Inmaterial da Humanidade, moitos deles foron levantado fai décadas ou mesmo centos de anos e son un sinal da humanización do territorio que está plenamente integrado na paisaxe, igual que outros elementos coma os muíños ou as pontes e pontellas.

Así, a nosa paisaxe tradicional está composta de elementos naturais: carballos, castiñeiros, fentos,… pero tamén forman parte da paisaxe as historias de todas as mulleres e homes que lle deron vida e forma intervindo nel sempre con respeto levantando valados, muíños ou pontes. A man do home non so deixou na paisaxe a súa intervención de maneira material senón que, a paisaxe mais tradicional está ligada a vellas lendas e contos coma a da Santa Compaña ou a “Antaruxada”, elementos do noso patrimonio inmaterial que lle da un encantador aire de misterio, unhas crenzas populares que se trasmitiron de xeración en xeracións de maneira oral.

Se decides aventurarte, como a veces o fago eu, por algún destes lugares esquecidos, distantes do trasego diario típico do campo, alí onde so se pode sentir o ruído da natureza, dos regatos de auga correndo, o silvar dos paxariños,… alí onde parece que se detivo o tempo,  se miras ben poida que te atopes coas pegadas do pasado feitas cos zocos cos que outras e outros pisaron antes por aquí…e quen sabe se incluso chegues a sentir a “Antaruxada”!!!.

Noites de inverno a carón da lareira.

Acabamos de comezar un novo ano, o esperado 2.021, e comeza con neve, xeada,...moito frío, un frío moi levadeiro coas comodidades actuais, boas casas con calefacción e cociñas de ferro que fan das novas vivendas do rural espazos moi agradables.

Pero se votamos a vista atrás, para os nosos avós os días de invernos cando apretaba o frío non eran tan levadeiros.  Daquela os invernos eran moito mais duros que ahora, as nevadas duraban días mesmo algunha semana, fortes xeadas,…tempos que recordan os nosos maiores, pero o cambio climático fai das súas e as cousas cambiaron moito.

Naquelas casas antigas o único espazo quente e agradable no que pasar as longas noites de inverno eran as cociñas, e nela a protagonista absoluta era a “lareira”. A lareira ocupaba un lugar estratéxico no espazo da cociña, un punto céntrico e arrimada a un dos muros laterais, sobre ela o lume ardía todos os días do ano, verán ou inverno, pois era o que había non so para quentarse, senón tamén para cociñar. Compoñíase de varias laxas de pedra, aínda que seguro se pode atopar algunha dunha soa peza. Nas casas grandes ou pazos, estaba cuberta por unha gran campá, tamén de pedra, que recollía o fume e que se traducía no exterior da casa nunha gran cheminea. Nas vivendas mais modestas, nin campá nin cheminea, o fume escapaba entre as tellas non sen antes deixar a súa escura pegada nas paredes e sobre os escasos mobles distribuídos pola estancia.

Arredor da lareira acomodábanse os membros da familia e, en ocasións, algún veciño que se achegaba a pasar un anaco o tempo. Así, agarimados ao calor do lume, comían e bebían, ó tempo que comentaban os sucesos do día e o resultado das traballos feitos, falaban e conversaban. . Noutras ocasións xuntábanse cos veciños e veciñas para facer algunha tarefa coma a “fía” do liño, e mentres fiaban cantaban e rían, para eles ese era un modo de divertirese, pois daquela as persoas non estaban ocupadas en ver a tv ou abducidos polos seus teléfonos móviles

Para sentarse a carón da lareira, empregaban bancos ou un “escano”, especie de banco de madeira con asento e unha táboa móvil que se colocaba diante dos usuarios para comer.  Na lareira, o espazo central era para o lume e arredor toda sorte de potas, potes, cazolas, tixolas e trespés, necesarios para facer as comidas. Sobre ela a “trendeira”.[https://isaferb.blogspot.com/2020/05/pezas-de-museo-5-trendeira.html]

Un moble moi curioso era a “alcoba”, unha cama a modo de gran caixón de madeira na que pasar as noites de inverno na estancia máis cálida da casa, normalmente destinada aos mais maiores da familia, e se había bebés, o berce tamén tiña na cociña un lugar para o inverno.

Hoxe en día podemos coñecer e ver reproducións destas cociñas nalgúns museos de etnografía, escenografías que nos mostran como eran ou que utensilios e mobles se podían atopar nestes espazos.

Persoalmente eu aínda lembro de nena as visitas á casa dos meus bisavós algúns domingos, eles aínda tiñan unha desas cociñas co lume na lareira. Lembro como nos sentábamos arredor dela, e como xantábamos agarimados pola calor do lume de carballo. Son recordos que me acompañaran sempre e que sentín moi recentes cando tiven ocasión de visitar unha cociña real na que se conserva a vella lareira coa trendeira e todas as potas e potes, como detida no tempo.