Imaxes da memoria.

 

A Galicia dos anos vinte do século pasado quédanos xa tan lonxe no tempo e producíronse tantos cambios na sociedade que nos resulta un mundo moi alleo e cheo de diferencias. Por sorte consérvanse arquivos documentais e todo tipo de obxectos e pezas  que nos permiten achegarnos a eses anos do pasado dos que xa apenas quedan xentes que os viviran en primeira persoa.

Daqueles anos, nos que a fotografía xa era un oficio ben asentado, existen gran cantidade de imaxes que axudan a manter a memoria das xentes e da vida. Por terras galegas pasearon e pousaron a súa mirada varios fotógrafos nacionais e internacionais que quixeron facer inmortais os nosos antergos e a súa maneira de vivir a través das súas fotos.

Unha daquelas fotógrafas foi Ruth Matilda Anderson, de nacionalidade Norteamérica, enviada pola Hispanic Society of America coa misión de documentar á sociedade galega dos anos 20. Ruth pasou unha boa tempada en Galicia recorrendo vilas, cidades, pero sobre todo aldeas. Compuxo un gran arquivo fotográfico que hoxe, case 100 anos despois, é un documento etnográfico e histórico de valor incalculable que nos ofrece unha mirada á realidade rural dos anos 20, gardando para sempre en imaxes numerosas escenas e persoas. Pousou a mirada e a lente da súa cámara sobre as xentes traballadoras do mar e do campo galego, homes, pero sobre todo mulleres, humildes e traballadoras que levan no seus rostros as marcas da vida e do esforzo, tamén da miseria da época. Emocionan as fotografías dos nenos e nenas, moitos deles descalzos, que abandonaron moi pronto os xogos infantís para contribuir co seu traballo á subsistencia familiar.

A Hispanic Society publica un libro, un catálogo coas fotografías que aporta Ruth Matilda. Este libro é o punto de partida para a exposición que a Asociación Etnográfica 7 Espadelas plantexa en colaboración co Museo de Pontevedra e que se pode visitar na salas 2 do edificio Castelao ata o vindeiro 16 de outubro (2022).

A exposición reproduce imaxes, persoas e escenas que a fotógrafa capturou no seu camiñar por Galicia pasando por vilas e aldeas. Dan cabida sobre todo a aquelas imaxes que son mais representativas da tradición e da cultura do rural galego e que nos lembran oficios, obxectos, costumes ou tarefas cotiás que se foron abandonando ou perdendo co paso do tempo e os cambios na forma de traballar e de vivir.

A mostra está composta con gran gusto estético, repartida en varios espazos ou ambientes de diferentes temas: os oficios, traballos do mar e da terra, as festas e feiras, o loito e a morte, ou as vodas, son algún deses temas. En cada ambiente temos fermosas imaxes seleccionadas de entre todas as que capturou Ruth Matilda. Na súa meirande parte, as fotos, están protagonizadas por persoas, realizando as súas tarefas diarias: palilleiras, leiteiras, vendedoras de leña nas prazas dalgunha vila, ou de cerámica nalgunha feira, algunhas en solitario, noutras en grupo, sobre todo aparecen mulleres, de expresión seria pero mirada ao fronte, seguras e fortes aínda que con certo aire de tristura. Algunhas cos seus meniños no colo ou ás costas.

Son moitas fotos e todas moi fermosas, pero se hai que destacar algunha quédome coa da nena leiteira. Sobre un fondo escuro, destaca esa nena, de non mais de 6 ou 7 anos vestida coma unha muller, xunto a ela a leiteira de zinc, case do seu mesmo tamaño, e coa que tería que cargar cada día par ir a vender o leite, a unha vila próxima ou ao tren, durante gran parte da súa infancia e adolescencia. A imaxe resulta fermosa pero triste, fainos pensar nesa perda da infancia tan temperá obrigada polas circunstancias. Unha dura realidade que tamén nos mostra Wenceslao Fernández Flores na súa novela “O bosque animado” (1943), a través da personaxe da nena Pilara que perde a vida mentres realiza a súa tarefa diaria como leiteira.

Nos muros da sala as fotografías xa son unha moi boa exposición en si mesmas e un bo motivo para visitar a mostra. Pero este proxecto expositivo foi mais aló, dando vida e forma a esas imaxes. Así ó tempo que vemos as fotos no noso percorrido polo espazo camiñamos entre as personaxes protagonistas das mesmas, recreadas o mais fielmente posible, vestidos a maneira da época e sen esquecer que a vestimenta é o fio conductor da mostra, nas mesmas poses que as persoas das fotos, postos de venda nalgunha feira, traxes, roupas, ferramentas, zocos, xoias, ... algúns orixinais e en perfecto estado de conservación, outros son reproducións seguindo os patróns e modelos antigos. O ambiente creado envólvenos e vólvenos ó pasado.

No seu paso por Galicia, Ruth Matilda, tamén se pasou pola miña terra, a Comarca do Deza, que está presente na exposición a través de tres fermosas fotografías. Unha delas lembra un dos postos da feira de Lalín no que se venden zocos e outro calzado, outra é un posto de venda de pezas da coñecida alfareiria de Niñodaguia (Ourense) tamén en Lalín.

Gracias ó traballo de Anderson e a exposicións coma esta, hoxe podemos saber, achegarnos a lugares e persoas que ela capturou coa súa cámara, veciños e veciñas, escenas das nosas aldeas que xa se foron pero que viviran para sempre neste arquivo documental. E non é o único, pois ela é so unha das moitas fotógrafos e fotógrafas que quixeron documentar a vida e a realidade galega ao longo do século XX, algúns deles quedaron realmente fascinados e namorados desta terra e das súas xentes.

Como Ton Van Vliet que retratou a veciños e veciñas do Concello de A Golada nos anos 70; tamén na década dos 70, Cristina Garcia Rodero, primeira muller española en entrar a coñecida Axencia Magnum; nos anos 60 estiveron por Galicia Gustav Henningsen ou Jean Dienzaide; arredor dos 20 Walter Ebelinge e George Chevalier. Cabe destacar ó galego Xosé Suárez o fotógrafo de Allariz, un dos documentalistas históricos galegos mais importantes, que tan ben soubo retratar a Galicia dos anos 30.

Moitas exposicións coma está fan falta para que non esquezamos e teñamos sempre presente de onde vimos.