Unha noite no muíño, unha noite non é nada....

unha semaniña enteira, esa si que é muiñada!! ;)

Se hai un elemento arquitectónico tipicamente galego que representa todos os valores da tradición e da cultura popular galegas, ese é O Muíño, protagonista deste novo post. Ó longo de toda Galicia podemos atopar milleiros destas pequenas casetas a carón dos nosos ríos. E de novo a pedra, como material fundamental, que xunto coa madeira e tella do pais dan forma a estas construcións con tanto valor patrimonial.

No anterior post falaba dos muíños de uso manual que castrexos e romanos empregaban a diario para facer fariña. Podemos pensar que os muíños hidráulicos que nos coñecemos son os descendentes daqueles, pero máis grandes, máis evolucionados e cun sistema de funcionamento máis complexo.

Os muíños acompañan a vida dos campesiños e labregos galegos dende hai séculos. Xa na Idade Media era fundamental o seu uso para obter a tan prezada fariña, algo do que se aproveitaban os señores feudais, cobrando aos campesiños por poder usalos. Co avance dos séculos a sociedade foi transformándose, pero o protagonismo do muíño na economía e na sociedade rural galega non se perdeu ata fai unhas décadas.

Como dicía, poder ter acceso o uso do muíño era fundamental para a subsistencia familiar, nunha terra na que o consumo de pan é básico na nosa alimentación. Seguro que algúns aínda lembrades cando se cocía o pan na casa nos tradicionais fornos de pedra que se quentaban con leña. Pois un dos pasos para a elaboración do pan artesanal pasaba polo do muíño, é o chamado "Ciclo do Pan".

A “muiñada”  é unhas das actividades máis tradicionais do rural galego, esas que se foron perdendo cos avances e a modernidade. Estas xornadas de traballo propiciaban que se xuntasen veciños e amigos convertendo os duros días de traballo en verdadeiros días de festa, porque as galegas e galegos daquela tiñan ese carácter sempre festivo e ledo que sacaban para facer máis levadeiro o traballo. É por iso que gran parte do noso folcklore popular, tan cheo de ditos, refráns e cancioneiros, xira en torno a estas duras tarefas que os avances e a modernidade fixeron desaparecer.

Seguindo co tema do muíño, sobre eles habería tanto que contar, tantos aspectos, valores e historias que non tería suficiente cun so post. Por iso, nesta ocasión quero ir máis pola parte interpretativa deste ben patrimonial, poñendoo no lugar que lle corresponde: como personaxe protagonista na vida do rural durante séculos.

Entón, o noso protagonista pasou a súa vida a carón dun río, convivindo coa natureza que o rodea e da que goza no seu tempo de lecer, pero goza tamén coa visita do muiñeiro e dos seus clientes. Cando chega o muiñeiro comeza a xornada de traballo, é a hora de poñerse en funcionamento e facer a “muiñada” para os primeiros clientes. O muíño esperta do seu descanso poñéndose en movemento grazas á enerxía que lle da a forza da corrente de auga percorrendo as súas entrañas. A modo o gran de trigo, centeo ou millo, vai caendo entre as súas “moas” que, con forza e moito mimo, volta a volta, conseguen sacar a prezada fariña.  O tempo de espera faise longo, mentres o muiñeiro vixía que todo vaia ben, os clientes vanse xuntando tentando de facer a espera máis levadeira. Destas esperas xurdiron numerosos ditos e refráns populares. Pero non so se contaban contos durante a espera, tamén se tocaba e cantaba, e así naceu a tan famosa Muiñeira Galega, a carón dun muíño e ó tempo que a moa xiraba facendo fariña.

Así pasa a xornada o muíño, traballando duro, pero tamén compartindo risas, contos e festa con aqueles que se achegan ata el para pedirlle que transforme o gran en fariña.

Fai so unhas semanas enviáronme unhas fotos duns antigos muíños nun estado de conservación lamentable, como centos deles en todo o territorio que, perdida a súa función fai décadas, hoxe son vítimas do paso do tempo e do abandono, sen donos que se ocupen de coidalos. Moitos foron desmantelados, as súas pezas están hoxe en museos ou, no peor dos casos, decorando xardíns privados. Ó velos non podo evitar pensar no seu pasado, no importantes que foron para a sociedade e a economía rural durante séculos, en toda a riqueza cultural que se xerou en torno a eles e que forma parte do noso patrimonio etnográfico material e inmaterial.

Fotografías duns antigos muíños
abandonados.
(Concello de Rodeiro)

Hoxe en día son moitos os que seguen activos e ben coidados, realizando con orgullo a súa labor, pero pola contra son tamén miles os que deles so queda unha morea de pedras que gardan na súa memoria os segredos dunha tradición que esmorece co paso do tempo.