Xa que o muíño non vai á auga...

que vaia a auga ó muíño!.

E como unha noite no muíño non é nada, tamén me parece que un ben patrimonial con tantos valores se merece moito máis que un so post, porque os muíños teñen moita historia que contarnos. Entón, nesta segunda parte centrareime na parte construtiva, e é que os muíños son un elemento propio da arquitectura popular no rural galego. E vouno a escribir pensando nos muíños que coñezo, os da miña terra, Rodeiro, onde temos unha boa cantidade deles formando parte da nosa fermosa paisaxe e enriquecendo o patrimonio etnográfico local.

Canle de pedra que dirixe
a auga ó muíño.

Empecemos por facer unha descrición sinxela. Se camiñamos á beira dalgún dos nosos ríos ou regatos toparémonos seguro con algunha destas pequenas casetas e, se nos fixamos, veremos que teñen planta cadrada, non son de gran tamaño e de pouca altura, perfectamente integradas e mimetizadas no entorno. E agora fixémonos nos materiais empregados para levantalas, distinguiremos a pedra e a madeira, materiais naturais que se poden atopar facilmente no entorno e bos de manipular. E nas cubertas empréganse tella do pais.  A simple vista son construcións sinxelas, moi funcionais, cunha porta de acceso e escasos vans ou fiestras, aínda que poden ter unha burata que facilita a ventilación e aporta algo de luz ao interior.

Entón, está claro que estamos ante unha construción de carácter sinxelo,  con materiais humildes pero nobres, pensado para un fin concreto, para traballar e obter a tan prezada fariña, esencial para a nosa alimentación durante séculos. Creo que se pode ver que o muíño representa moi ben o carácter dos galegos e galegas do rural: persoas humildes e nobres, que saben o que é o traballo duro. Moitas das familias do noso rural tiñan un muíño propio, son os muíños de herdeiros, outros daban servizo a toda unha aldea, estes son muíños comuneiros.

Interior do"Tremiñado"  no
que se conservan todas as
pezas dun muíño.

Como dicía antes, para os muíños ideouse un deseño sobre todo funcional para un fin moi concreto: albergar o mecanismo do muíño propiamente dito. Porque ata aquí falamos do muíño como construción arquitectónica, pero esta “caseta” non tería a súa razón de ser de non ser porque no seu interior se protexe o mecanismo que lle da o nome. Pero non so iso, senón que ademais a propia construción contén varios elementos na súa estrutura que contribúen ó funcionamento dese mecanismo. Entón temos que entendelo como un conxunto.

Observemos un pouco esa estrutura dando unha voltiña arredor del. A caseta divídese en dúas plantas, a superior é o “tremiñado” e a inferior o “inferno”, e cada unha delas protexe unha parte do mecanismo que traballa unido para facer a fariña. Non debemos esquecer que os nosos muíños empregaban a enerxía da auga para facer o seu traballo e poñerse a funcionar. Daquela, aínda que non eras conscientes delo, xa se podía falar de enerxías renovables!. A auga entraba a el a través da canle, como un corredor de pedra que dirixe a auga ata as entrañas do muíño. A auga colle presión e cae con forza no “inferno” golpeando as pás do “rodicio”, roda que fai xirar as gran moa de pedra, que se atopa no “tremiñado” e que lentamente e con moito mimo esmiúza o gran, obtendo así a dourada fariña.

Oco polo que a auga
sae do "Inferno".

Ben, pois basicamente así son os nosos muíños, de estrutura sinxela e cos elementos fundamentais para o seu traballo, aínda que hai que ter en conta que existen outras tipoloxías de maior tamaño que albergaban máis de un mecanismo, ou divididos en máis estancias. Grandes muíños que podían pertencer a familias con maior poder económico ou que traballaban de forma como industrial para unha gran cantidade de clientes.

E ata aquí un segundo e breve achegamento á vida e historia dos nosos muíños. Espero que dende ahora cando des un paseo a carón dalgún dos nosos ríos e pases xunto a un muíño, párate un intre a observalo … escóitao, el mesmo che contará a súa historia, so tes que imaxinala.