Cada ano a finais do verán é un problema común en moitas
aldeas e casas do rural que se note a merma na auga. E cando a auga merma hai
que tomar medidas para o aforro no consumo, unha desas medidas de aforro é
deixar por unhas semanas de empregar a lavadora e encamiñarse ao lavadoiro da
aldea co cesto da roupa, a peza de xabón e un cepillo.
 |
Fonte e lavadorio da aldea de Laxas,
na parroquia de Pedroso (Rodeiro). |
O conto é que en momentos así non podo evitar facer unha
viaxe no tempo e imaxinar cando nosas nais e avoas eran mozas ou nenas e na que
non tiñan outra opción que lavar as pendas de vestir e de uso doméstico á man.
Daquela os lavadoiros instalábanse na beira dun río
próximo, dun rego ou fonte onde a corrente de auga facilitase o traballo. Para
apoiarse e axudarse na tarefa empregaban unha lousa de pedra inclinada ou unha táboa sobre a
que enxugar e retorcer a roupa. Ó final a colad extendíase sobre a herba do
campo ou nalgún valado ben soleado, onde acababa de clarear. Deses lavadoiros
xa non quedan, ou polo menos eu non teño constancia de ningún, pero penso que seguro que moitos de nos temos visto algunha imaxe, fotografía ou similar de mulleres lavando no río. Na miña aldea coñezo o sitio onde estaban situados, xunto a o lugar onde aínda hoxe nace unha fonte, alí lavaron a roupa miña avoa e miñas tias, ademais das outras amullares da aldea e alí tamén recollian a auga para consumo da casa e outros fins, antes de que se fixera a traída.
Co tempo ideouse unha construción máis elaborada que seguro todos coñecemos e que atopamos en case todas as aldeas e casas, que tamén somos moitos os que temos lavadoir privado, como que era unha instalación de primeira
necesidade. A instalación é simple, a auga recóllese nun tanque procurando que se manteña nunha corrente continua para
que esté limpa. A un ou a os dous lados teñen unha superficie inclinada sobre a
que traballar. Álgúns, incluso, teñen cuberta para protexerse os días de
chuvia, espazo para tender a roupa en cordas, fonte para coller auga limpa ou
un tanque onde beber os animais. O material protagonista pode ser pedra, demostrando unha vez máis a súa versatilidade e resistencia ademáis de mostrar o traballo dun deses oficios tradicionais: o dos canteiros. Pero tamén os atopamos de cemento e formigón, iso si, cun resulta menos estético.
Os lavadoiros son un tipo de construción ideada para un
fin concreto que podemos catalogar como arquitectura popular rural, que hoxe se encadra
dentro do patrimonio etnográfico material porque conservan a memoria dunha tradición e dunha época, son un elemento cohesionador da vida nas aldeas e teñen historia. Un ben de interese que é exemplo, xunto cos muíños hidráulicos, da gestión e aproveitamento da auga como un recurso natural e renovable. Hoxe seguen ocupando un espazo importante nas nosas aldeas e nas nosas vidas, acompañándonos
no noso día a día, son un punto de encontro entre veciñas de xeración en xeración, e por iso creo que debemos de darlle o valor que se merecen, e colaborar no seu mantemente procurando que non acaben por desaparecer. Coñozo algún caso de lavadoiro público que sufríu obras de modificación, na miña opinión bastante desafortunadas, facendo que perdese parte da estrutura orixinal pero tamén da súa personalidade.
A parte, en torno á tarefa de lavar a roupa e dos
lavadoiros xéranse outro tipo de cuestións e temas, como o do traballo das mulleres
no mundo rural, porque que sería deste mundo e das súas familias sen o traballo
e dedicación das mulleres, sempre tirando do carro, exemplos de fortaleza,
esforzo e traballo. Precisamente esto é que me inspirou a escribir este post, e outros que publicarei máis adiante.
Primeiro, teño que salientar o traballo das mulleres no
rural. Ir ó río ou á fonte a lavar a roupa é so unha das múltiples tarefas
exclusivamente femininas. As mulleres do rural atenden a casa e os fillos,
comidas, limpeza, ocúpanse dos animais miúdos e das hortas,… e sempre
están dispostas a facer calquera outro traballo colaborando cos homes.
Aínda hoxe, a pesares que foron mudando os roles e son xa
moitos os homes que asumen que as tarefas domésticas tamén son cousa súa, en moitos casos seguen sendo para as mulleres.
Temos que ter en conta que co avance da vida e as novidades da modernidade hai
tarefas que xa non se fan na casa, como amasar e cocer o pan ou preparar e tecer
a lá e o liño, tarefas "femininas" que son xa un recordo que se conserva na memoria duns
poucos e nas pezas e ferramentas que aínda se atopan nos trasteiros dalgunhas
casas ou expostas en museos de etnografía.
Volvendo ó lavadoiro, ir lavar non so era un traballo
senón que era o momento no que se xuntaban as veciñas, cumplindo unha función social, alí aproveitaban para contar contos, poñerse ó día dos cotilleos da zona, pero
tamén podía pasar que reñesen entre elas e algunha acabase a remolla na auga entre sabas e trapos. Se lle preguntas a algunha avoa seguro que che
contará mais dunha divertida historia lavando xunto ao río que garda con cariño
na súa memoria.
E xa para finalizar, teño que facer referencia ó patrimonio
inmaterial. É típico da forma de ser dos galegos e galegas que as
tarefas, oficios e tradicións lles inspirase a xerar unha chea de cantigas e ditos populares que
conteñen ensinanzas e saberes. Eu teño escoitado moitas veces esta cantiga que seguro
que todos coñecemos e que precisamente fai referencia ó tema deste post:
“Maruxa si
vas ó río a lavar,
non torzas
a roupa que a podes rachar,
que a
podes rachar,
que a
podes romper,
Maruxa si
vas ó río a lavar”.
Seguro que
coñeces algunha máis. Si é así podes compartila abaixo na sección de
comentarios, ou mesmo se na túa aldea contades cun bonito lavadoiro, envíame a foto e colocoa xunto a este texto. ;)
